De stratenmaker en zijn maat

door Aad Kleijweg

Soms treffen we op gedecoreerde kleipijpen een beroep aan. Zo zullen de meeste van ons wel de korendrager of molenaar met aan de keerzijde een molen kennen. Ook de pijpjes met een speelman of koorddansers zou je als beroepen kunnen aanmerken. En de droogscheerder die op het pijpje staat ter herinnering aan het Leidens Ontzet oefent ook zijn beroep uit. Het pijpenkopje dat ik nu onder de aandacht wil brengen is wat minder algemeen en geeft een leuke voorstelling van de stratenmaker en zijn maat. Op de linkerzijde van de ketel zien we de stratenmaker die een kasseienstraatje aan het leggen is. We zien hem net een kassei in zijn linkerhand aanbrengen die hij vervolgens met de in zijn rechterhand gehouden stratenmakershamer zal aantikken. Boven zijn hoofd zien we als decoratie een stamper waarmee het straatje, éénmaal gelegd, aangestampt kan worden. Grappig om te zien is dat de kasseien als het ware overlopen uit de parelnaad. Onder de stratenmaker zien we de gekroonde 29,  het merk van de pijpenmaker.

Op de rechterzijde van de ketel zien we de maat van de stratenmaker, een belangrijke functie om de stratenmaker voortdurend van zand en stenen "kasseien" te voorzien. We zien dat hij daarvoor gebruik maakt van een kruiwagen. Grappig om te zien is dat deze maat tijdens zijn werk wel in de gelegenheid is om zijn pijpje te roken. Als decoratie zijn boven zijn hoofd een spade en houweel aangebracht, gereedschappen die onontbeerlijk zijn voor de stratenmaker. Op de linkerzijde van de ketel zien we vaag op de zijkant van de hiel het wapen van Gouda afgebeeld staan dat aangeeft dat het pijpje in Gouda gemaakt moet zijn na 1739. De datering van dit pijpje schat ik rond 1740 - 1760 wat ons bij de mogelijke pijpenmaker Willem Witsius brengt.

Kinderprent laat 18e eeuw

Opvallend is dat zowel op de pijp als de prent de stratenmaker niet op zijn knieén zit, maar op een rond krukje met één poot

(Bron Kees Faas)

Beschrijvingssystematiek

1a. Aad Kleijweg Kleipijp 14
1b. -
2a. Ovoide met parelnaad
2b. Stratenmaker 29 gekroond / Stratenmakersknecht en hun gereedschappen
2c. Wapen van Gouda / Wapen van Gouda
2d. -
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Geen radering ronddeketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
4. 1740 - 1760
5. Gouda
6. Willem Witsius
7. [1. Blz. 110 Afb 1a]

Literatuur:

[1] Kees Faas "Stratenmaker" PKN 164 Jaargang 43