Prinses Carolina
door Aad Kleijweg
Dat er leden van het koningshuis op kleipijpen staan afgebeeld is bij de meeste verzamelaars wel bekend. In dit artikeltje heb ik er eens één lid van het koningshuis uitgelicht die een minder belangrijke plaats heeft ingenomen in de vaderlandse geschiedenis, maar toch op verschillende kleipijpen staat afgebeeld. Uit mijn verzameling heb ik de kleipijpen bij elkaar gezocht waarop zij staat afgebeeld. Met name heb ik het dan over prinses Carolina, dochter van stadhouder Willem IV en prinses Anna van Hannover en de oudere zus van Willem V. Zij is op verschillende pijpen afgebeeld van baby tot en met haar trouwen. Carolina, voluit Wilhelmina Carolina van Oranje-Nassau, is te Leeuwarden geboren op 28 februari 1743. Zij was het derde kind van Willem IV en prinses Anna van Hannover, de twee eerder geboren kinderen waren reeds overleden. In 1747 werd bepaald dat het stadhouderschap, indien nodig, ook aan de vrouwelijke lijn zou kunnen worden doorgegeven. In theorie had zij dus stadhouder kunnen worden als haar jongere broer kroonprins Willem V iets was overkomen.
Wilhelmina Carolina van Oranje-Nassau 1743 - 1787
In 1751 komt haar vader, stadhouder Willem IV, te overlijden en wordt haar broertje, dan nog slechts 3 jaar, zijn opvolger. Haar moeder Anna van Hannover treed dan op als regentes over haar zoon tot 1759. In het jaar 1760 trouwt Carolina op 5 maart in Den Haag met prins Karel-Christiaan van Nassau-Weilburg. Aan de Korte Voorhout lieten zij een paleis bouwen wat thans de Koninklijke schouwburg is. Daar bleven zij wonen totdat Willem V meerderjarig werd, daarna vertrekt zij met haar man naar Duitsland en vestigen zij zich in Weilburg en Kirchheimbolanden. Carolina was zeer muzikaal en had goede banden met Wolfgang Amadeus Mozart. Carolina en Karel-Christiaan kregen 15 kinderen. Prinses Carolina is te Kirchheimbolanden op 44 jarige leeftijd overleden.
Beschrijving van de pijpenkoppen:
Op de afbeeldingen bij nummer 1 zien we een kort ovoide model pijpenkop. Op de linkerzijde staat stadhouder Willem IV afgebeeld met schuin boven hem het prinselijk wapen. Op de rechterzijde zien we zijn vrouw Anna van Hannover met op haar schoot het prinsesje Carolina. Schuin boven haar het wapen van Anna van Hannover. Op de voorzijde van de ketel zien we de staande leeuw met staf en vrijheidshoed in de Hollandse tuin met daarboven een kroon, gedragen door twee engeltjes. Op de achterzijde staat het wapen van Gouda, geflankeerd door twee staande leeuwen. Op het tekstlint aan de onderzijde staat de tekst T VORSTELYKE HUYS V ORANIE Het pijpje draagt het hielmerk D en is gemaakt door de pijpenmaker Jan van Leeuwen.
1a. Aad Kleijweg Nr 1.
1b. -
2a. Ovoide
2b. Medaillon met stadhouder Willem IV / Medaillon met Anna van Hannover en dochter prinses Carolina
2b. Leeuw in de Hollandse tuin met vrijheidshoed / Twee staande leeuwen met het wapen van Gouda
2b. Tekstlint: T VORSTELIJKE HUYS V. ORANIE
2c. Wapen van Gouda (versleten) / -
2d. D gekroond
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom bij de ketelrand
2h. -
3a. Geschubd
3b. Ongeglaasd
3c. -
4. ± 1740 - 1755
5. Gouda
6. Jan van Leeuwen
7. [1. Blz. 215 Afb.825]
Literatuur:
[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen
De pijpenkopjes, afgebeeld bij nummers 2 en 3, zijn eveneens gemaakt door de pijpenmaker Jan van Leeuwen en dragen het hielmark D ongekroond. Het zou kunnen zijn dat ze uit dezelfde mal gemaakt zijn, met dat verschil dat op het pijpje bij nummer 2 palmtakken zichtbaar zijn op de linkerzijde, die later mogelijk verdwenen zijn door slijtage van de mal bij het pijpje nummer 3. Bij deze pijpjes zien we op de linkerzijde Anna van Hannover met op haar schoot het kroonprinsje Willem V. Op de rechterzijde van de ketel zien we de stadhouder Willem V staan met naast hem prinses Carolina. Op de voorzijde van de ketel staat een kuip met daarin een oranjeboom met daarachter de Hollandse leeuw. Bij beide pijpjes staat op het tekstlint aan de bovenzijde HET VORSTELYKE HUYS VAN ORANIE en aan de onderzijde VIVAT ORANIE.
1a. Aad Kleijweg Nr 2. Nr 3.
1b. -
2a. Ovoide
2b. Anna van Hanover en haar zoon kroonprins Willem V / Willem IV en zijn dochter prinses Carolina
2b. Leeuw achter een boom met oranje appeltjes
2b. Tekstlint: Boven: HET VORSTELYKE HUYS VAN ORANIE / Beneden: VIVAT ORANIE
2c. Wapen van Gouda (versleten) / -
2d. D ongekroond
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom bij de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. ± 1750
5. Gouda
6. Jan van Leeuwen
7. [1. Blz. 215 Afb.828]
Literatuur:
[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen.
Het pijpje afgebeeld op nummer 4 heeft dezelfde decoratie als de twee voorgaanden, maar is gemaakt door een andere pijpenmaker, namelijk Frans Verzijl. Het kopje draagt het hielmerk Leeuw in de Hollandse tuin. Net als de twee voorgaanden zien we de Oranje familie en Carolientje staat op de rechterzijde van de ketel naast haar vader stadhouder Willem IV. Zij zal daar ongeveer een leeftijd hebben van 10 jaar en is voor haar jonge leeftijd behoorlijk wulps afgebeeld. Net als bij de twee voorgaanden staat op de voorzijde van de ketel de oranje boom in een kuip met daar achter de leeuw met staf en vrijheidshoed. Ook de tekst boven en onder is gelijk aan de twee voorgaande besproken pijpjes.
1a. Aad Kleijweg Nr 4.
1b. -
2a. Ovoide
2b. Anna van Hanover en haar zoon kroonprins Willem V / Willem IV en zijn dochter prinses Carolina
2b. Leeuw achter een boom met oranje appeltjes
2b. Tekstlint: Boven: HET VORSTELYKE HUYS VAN ORANIE / Beneden: VIVAT ORANIE
2c. Wapen van Gouda / -
2d. Leeuw in de Hollandse tuin
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom bij de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. ± 1750
5. Gouda
6. Frans Verzijl
7. [1. Blz. 216 Afb.829]
Literatuur:
[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen.
Op het exemplaar afgebeeld op nummer 5 zien we de koninklijke familie afgebeeld in medaillons. Helaas kunnen we de maker van deze pijp niet achterhalen omdat het hieltje is afgebroken. Op de rechterzijde van de ketel zien we weer Anna van Hannover met op haar schoot het kroonprinsje Willem V en links op de ketel zien we stadhouder Willem IV met naast hem prinses Carolina. Op het tekstlint aan de onderzijde staat T VORSTELYKE HUYS V ORANIE. Van deze pijp, waar er velen van zijn gemaakt, bestaat ook een variant, waarbij de stadhouder en zijn vrouw in de medaillons staan zonder de kinderen. De kinderen zie je dan terug in medaillons aan de bovenzijde in plaats van de wapenschilden.
1a. Aad Kleijweg Nr 5.
1b. -
2a. Ovoide
2b. Medaillon met Willem IV en zijn dochter prinses Carolina / Medaillon met Anna van Hanover en haar zoon kroonprins Willem V
2b. Leeuw in de Hollandse tuin met lans en vrijheid hoed / Twee staande leeuwen met het wapen van Gouda
2b. Tekstlint: T VORSTELIJKE HUYS V. ORANIE
2c. -/-
2d. Afgebroken
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom bij de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. 1750
5. Gouda
6. Onbekend omdat het hieltje is afgebroken
7. [1. Blz. 215 Afb.826]
Literatuur:
[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen.
Op de laatste pijp hier afgebeeld staat prinses Carolina niet afgebeeld als kind en lid van de stadhouderlijke familie, maar is ze afgebeeld als volwassen vrouw met haar aanstaande echtgenoot. Deze pijp is dan ook gemaakt in 1760 ter gelegenheid van haar huwelijk met Graaf van Nassau-Weilburg. Op de linkerzijde van de ketel zien we de Graaf en op de rechterzijde van de ketel Carolina, beiden afgebeeld in een medaillon. De tekst rond de medaillons luidt PRINS EN PRINC VA NASS: WEILBURGH. De pijp draagt het hielmerk Leeuw in de Hollandse tuin en is gemaakt door pijpenmaker Frans Verzijl.
1a. Aad Kleijweg
1b. Gouda Raam
2a. Ovoide
2b. Portretten van Prinses Carolina en de Graaf van Nassau Weilburgh
2b. Tekst: Ronde de medaillons PRINS EN PRINC VA NASS: WEILBURGH
2c. Wapen van Gouda / -
2d. Leeuw in de Hollandse tuin
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Radering rondom bij de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. 1760
5. Gouda
6. Frans Verzijl
7. [1. Blz. 223 Afb. 841] [2. Blz. 46 Afb. 42]
Literatuur:
[1] Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen. Amstelveen.
[2] Duco, D. H. De tabakspijp als Oranje propaganda