Kleipijpen en Gevelstenen Deel 1

door Aad Kleijweg

Reeds eerder schreef ik een artikel Hoe kwam de Delftse pijpenmaker Thomas Bael aan zijn wereldkloot ? Dit heb ik geschreven omdat het niet ondenkbeeldig is dat Thomas Bael in Delft in dezelfde straat woonde en werkzaam was waar muurankers en een gevelsteen aanwezig waren, die voor hem als voorbeeld hebben kunnen dienen om zijn pijpenmerk de Wereldkloot of Rijksappel te bedenken.

In dit artikel ga ik wat voorbeelden naast elkaar zetten van merken of versieringen op kleipijpen vergeleken met gevelstenen. Niet dat ze een directe relatie met elkaar hebben, maar ze kunnen zeker inspirerend gewerkt hebben en het is  leuk om de overeenkomsten te zien.

PAPEGAAI IN RING

Als eerste begin ik in mijn eigen stad Delft. Op de Buitenwatersloot aan de zuidzijde heeft een molen gestaan met de naam De Papegaai uit 1690. De molen is in 1936 gesloopt en droeg een gevelsteen waarop we een Papegaai in ring zien. De gevelsteen draagt de tekst.

DE PAPEGAEY IS MYN NAEM
TOT MALEN BEN ICK BEQUAEM
1690
DIE DIT WERCK HEEFT DOEN MAKEN KYCK
SY IS GENAEMT LEUNTA JACOBA V.DYCK

De afbeelding Papegaai in ring komt overeen met het gelijknamige pijpenmakersmerk in Gouda wat van 1713 tot 1780 in gebruik is geweest.

De gevelsteen is na de afbraak terug geplaatst in woningen die zijn gebouwd op de plaats waar de molen stond en is er een steen met tekst onder geplaatst die voor zich spreekt.

DE PAPEGAAY. DE MOLEN VAN VAN DIJCK:
DE SLOOPER MAAKTE HAAR MET DE GROND GELYK:
WANT ZY HAD AFGEDAAN EN ZOO GE NU AANSCHOUWT
ZYN OP HAAR PLAATS. DEEZ ' WONINGEN GEBOUWD.

 DE STOEL

In Amsterdam In een muur van een doorgang naar de binnentuin van Krasnapolsky zit een gevelsteen met de datering 1728. Afgebeeld zien we een knopstoel met biezen zitting. De stoel is een pijpenmakersmerk in Gouda welke een korte periode van 1702 tot 1762 in gebruik is geweest.

SCHRIJVENDE HAND

In Amsterdam in de Egelantiersstraat 52 bevindt zich een gevelsteen met als voorstelling een schrijvende hand met veer. Ook deze voorstelling kennen wij als pijpenmakersmerk in Gouda. Ook dit merk is een korte tijd in gebruik geweest van 1714 tot 1759.

VALK 

Op de Bakenessergracht 84 in Haarlem bevinden zich twee gevelstenen De Valk en de Passer uit 1726. Afgebeeld zien we een Valk met kap die gebruikt wordt bij de Valkerij. Als pijpenmakersmerk is de Valk niet bekend, maar we kennen hem wel als een reliëfversiering op een pijpje uit Gouda. Pijpje draagt aan de andere zijde van de ketel de letter V.

PASSER

Op dezelfde gevel bevindt zich dus de gevelsteen De Passer. Qua uiterlijk komen ze niet zo overeen, maar we kennen het als pijpenmakersmerk in Gouda de Gekroonde Passer wat van 1670 tot 1735 in gebruik is geweest.

DE GEKROONDE HAMER

Op een pand met klokgevel uit 1688 bevindt zich een gevelsteen met een gekroonde hamer. Deze is te vinden op de Breestaat 26 in Haarlem. Dit pand heet "In den Gecroonde Hamer". De Gekroonde Hamer kennen wij in Gouda ook als pijpenmakersmerk en is van 1683 tot 1749 in gebruik geweest.

DE LANDMAN

In Amsterdam op de Bloemgracht 89 bevindt zich een pand uit 1642 met een gevelsteen met de voorstelling van een boer met schop genaamd De Landman. De Landman kennen we ook als pijpenmakersmerk in Gouda. Dit merk is van 1706 tot 1795 in gebruik geweest.

DE VISSER 

In Dordrecht in de Korte Breestraat 22 staat een pand met een gevelsteen waarop een visser staat afgebeeld en draagt de naam IN DEN VISSER. Op kleipijpen uit Gouda en Zwolle uit de 18e eeuw zijn pijpjes bekend die als versiering een staande visser dragen.

HAAS

In Den Haag heeft een molen gestaan met de naam De Haas. Deze molen is in 1909 afgebroken. De gevelsteen van de molen is ter herrinering in een muur gemetseld in de tuin van het Gemeentemuseum. De Haas (springend) is ook bekend als pijpenmakersmerk in Gouda van 1683 tot 1715.

RIJKSAPPEL OF WERELDKLOOT

In Edam Baandervesting 108 staat een pand met de gevelsteen De Rijksappel of Wereldkloot. Wij kennen deze ook als pijpenmakersmerk in Gouda van 1674 tot 1760. Ook was dit merk in Delft en Rotterdam bekend in de 17e eeuw.

Er zijn veel voorbeelden bekend van overeenkomsten van merken of versieringen met gevelstenen. Daarom is besloten het in meerdere delen uit te brengen op de website.