De Nederlandse Staatsloterij

door Aad Kleijweg

De geschiedenis van de Nederlandse Staatsloterij gaat terug naar 1726, toen werd de Generaliteitsloterij opgericht. Voor die tijd waren er ook wel loterijen, maar dan op provinciaal of illegaal niveau, maar daar wilde men vanaf. De bedoeling van de oprichting was: meer inkomsten voor de staatskas te verwerven. De eerste trekking van de Generaliteitsloterij vond plaats op 4 april 1726 in de Ridderzaal in Den Haag.

Trekking Generaliteitsloterij in de Ridderzaal in Den Haag

Na 1726 veranderde de Generaliteitsloterij een aantal malen van naam totdat het in 1848 officieel de Nederlandse Staatsloterij ging heten. Op beide voorstellingen van de Generaliteitsloterij zien we op het podium achter een tafel gezeten drie deftige heren en op de kopse kant van de tafel twee. Links en rechts ervan zit een kleiner figuur, kind of dwerg?, waarbij goed te zien is op de eerste voorstelling dat deze het getrokken lot aanrijken aan de buitenste heren aan de tafel. Te zien is dat zich links en rechts op het podium  houten trommels bevinden waaruit de trekking plaats vond. Later zal dit elektronisch gebeuren en tegenwoordig met een computer.

 Trekking van de Hollandse loterij in Den Haag

Er is een pijp gemaakt in Gouda waarvan ik de voorstelling eerst niet kon thuisbrengen totdat ik bovenstaande prenten onder ogen kreeg. De voorstelling op de pijp is namelijk gelijk aan de prenten en wordt nog eens extra versterkt doordat er op de voorgrond zakken met geld zijn afgebeeld waar het getal 100 op staat. Op de rechterzijde van de ketel zien we Fortuin, de godin voor geluk of ongeluk, balacerend op een bal,  heel toepasselijk bij een onderwerp als een loterij.

Het model van de pijp is een kromkop met knopvormige hiel. In de tweede helft van de 19e eeuw werden er vaak door de pijpenmakers spraakmakende gebeurtenissen gebruikt om daar een pijp van uit te brengen. Het zou kunnen, maar dit onder voorbehoud, dat de pijp is uit gebracht in 1848 toen officieel de naamsverandering plaats vond van Generaliteitsloterij naar Nederlandse Staatsloterij.

Beschrijvingssystematiek

1a. Freek Mayenburg
1b. Gouda
2a. Kromkop met knophiel
2b. Trekking van loten in de Ridderzaal in Den Haag / Fortuin balancerend op een bal
2c. -/-
2d. -
2e. Ongeglaasd
2f. Gebotterd
2g. Geen radering rondom de ketelrand
2h. -
3a. -
3b. -
3c. -
4. 1848 >>
5. Gouda
6. -
7. -