Kleipijpen in relatie tot turf

door Aad Kleijweg

Turf is een grondsoort die opgebouwd was uit afgestorven plantenmateriaal, ook wel veengrond genoemd. In de loop van duizenden jaren ontstonden in moerasgebieden metershoge lagen die bewaard bleven door de natte en zuurstofarme condities. Gedroogd heet dit turf en was dit materiaal geschikt als brandstof. Eerst stookte men voornamelijk op hout, maar daarna was eeuwenlang zo ongeveer van de 11e tot in de 18e eeuw, turf de belangrijkste brandstof in Nederland. Turf verdween doordat fossielen brandstoffen zoals kolen, olie en gas hun intrede deden.

Turfwinning

TURF IN RELATIE TOT KLEIPIJPEN

Bij het Goudse Pijpenmakersgilde was het pijpenmakersmerk de Gekroonde turfmand opgenomen. Vervolgens is dit merk bij de volgende pijpenmakers in gebruik geweest.

1718 - 1733 Jan Jansz. Houtam

1733 - 1786 Jan Houtam

1780 - 1786 Teunis van Son in huur

1786 - 1818 Teunis van Son en zijn weduwe

1818 - 1831 Hendrik Borst en zijn weduwe

1865 - 1897 Firma Jan Prince & Cie

De gekroonde Turfmand op het gildebord en als hielmerk

RELIEFVERSIERING DE TURFDRAGER

Op deze website heb ik uit andermans verzamelingen twee pijpjes geselecteerd met een voorstelling die je niet zo vaak op kleipijpen tegenkomt, wat ik in dit artikeltje graag onder de aandacht wil brengen, namelijk de Turfdrager. De pijpjes zijn zo rond midden 18e eeuw te dateren en het is niet bekend waar ze zijn gemaakt, maar mogelijk komt Alphen aan de Rijn in aanmerking.

Turfdragers was in de tijd dat deze pijpjes gemaakt werden een beroep dat algemeen voorkwam in het straatbeeld. Men verwarmde er de huizen mee en ook de bakker, smid, brouwerijen, pottenbakker enz waren afhankelijk van deze brandstof. Het beroep van Turfdrager was zwaar wat op de afbeelding met vers duidelijk wordt weergegeven.

Collectie en fotografie: Arthur Schellingerhoud
Collectie en fotografie: Hans van der Meulen