Kleipijpen en Gevelstenen Deel 3a
door Aad Kleijweg
Pijpmerken zijn in drie groepen onder te verdelen in Lettermerken, Cijfermerken en Beeldmerken. Het zijn vooral de beeldmerken waarvan overeenkomstige voorbeelden kunnen vinden op gevelstenen die we ook terugvinden als pijpenmerk of versiering. Niet dat ze een direct verband met elkaar hebben, maar prenten, schilderijen, voorwerpen en dus ook gevelstenen kunnen als voorbeeld gediend hebben een pijpenmerk te bedenken.
In deel 3a Kleipijpen en Gevelstenen ben ik op zoek gegaan naar gevelstenen met Heraldische afbeeldingen en wapens die overeenkomen met merken of versieringen op kleipijpen.
WAPEN VAN GOUDA
Beginnend met het wapen van Gouda de bekenste pijpenmakersstad komen we een mooi voorbeeld tegen in Noord Holland in de plaats Hoorn op de Veermanskade 6
Als pijpenmerk is het Wapen van Gouda lang in gebruik geweest door de volgende pijpenmakers:
1681 - 1691 Dirck Cornelisz. Peck
1691 - 1702/1710 Jan Pietersz. van den Hof
1702/1710 - 1739 Gillis Gerritsz. de Knippel
1739 - 1748 Frans Willemsz. Soet
1748 - 1754 Hendrik Spruit
1754 - 1760 (weduwe) Jan Abrahamsz. de Vet
1760 - 1767 Willem de Vet
1761 - 1767 Egbert Jonkman (in huur)
1767 - 1767 Egbert Jonkman
1767 - 1799 Jan van der Werf en weduwe
1807 - 1838 Pieter Verblauw
WAPEN VAN SCHOONHOVEN
In de pijpenmakers stad Schoonhoven op het Stadskorenpakhuis uit de 16e eeuw prijkt een gevelsteen met het Wapen van Schoonhoven.
We kennen ook pijpjes uit Schoonhoven die het Wapen van Schoonhoven dragen met aan de andere kant een rokend vissertje. Datering is rond 1700 en de pijpenmaker is onbekend.
DORTSE MAAGD IN DE HOLLANDSE TUIN
In Dordrecht in de Cornelis de Wittstraat 25-75 bevind zich een gevelsteen van de Dortse maagd in de Hollandse tuin. De gevelsteen draagt de tekst "DEN STIGTER IS YAN BAX DEN EERSTEN STEEN GELEGEN DOOR CORNELIS BAX DEN 15 MAART 1762 VAN OUTS GENAAMT DEN HOOGMOED MAAR NU DE DORTSE MAAGD"
De Dortse maagd is ook bekend als pijpenmerk in Gouda en is een korte periode in gebruik geweest van 1710 tot 1762. De volgende pijpenmakers hebben dit pijpenmerk in gebruik gehad:
1710 - 1731 Jacob Arijsz. Middelmeer
1731 - 1762 Maarten Verzijl
LEEUW IN DE HOLLANDSE TUIN
In Gouda Hoge Gouwe 143 bevindt zich een pand met gevelsteen De Leeuw in de Hollandse tuin.
Het pijpenmerk Leeuw in de Hollandse tuin is een lange tijd in Gouda in gebruik geweest door de volgende pijpenmakers:
1640/45 - 1650/52 Vlack Willemsz
1667 - 1682 Jacob Jansz. De Haes
1682 - 1719 Arij Jacobsz. Middelmeer
1710 - 1719 Jacob Arijsz. Middelmeer gedeeltelijk in gebruik
1719 - 1724 Jacob Arijsz. Middelmeer
1724 - 1786 Frans Verzijl
1786 - 1806 Cornelis Verzijl, firma Frans Verzijl & Zoonen
1806 - 1819 Maria Verzijl, firma Frans Verzijl & Zoonen
1819 - 1820 Erven Firma Frans Verzijl & Zoonen
1820 - 1821 Pieter Stomman
1821 - 1853 Fransiscus Cornelis Kruijsheer en weduwe
1852 - 1853 Pieter Wout in huur
1853 - 1868 Gerardus Johannes Wagenaar
1868 - 1897 Cornelis Jan Christiaan Prince, Firma Jan Prince & Cie
1898 - 1898 Firma G. Prince & Zoonen
1898 - 1925 Firma P. van der Want Gzn.
DE HOLLANDSE LEEUW MET ZWAARD EN PIJLENBUNDEL
In Amsterdam Zandhoek 3 is en pand met een gevelsteen waarop de Hollandse Leeuw met zwaard en pijlenbundel is afgebeeld met de tekst DE.EENDRACHT.
De Hollandse leeuw met zwaard en pijlenbundel is geen pijpenmerk, maar komt op veschillende pijpen voor als relëfversiering.
WAPEN VAN LEEUWARDEN
In Leeuwarden Nieuwestad 1 Cafe de Vrouwenpoort aan de zijgevel bevindt zich een herplaatste gevelsteen uit 1567 met het Wapen van Leeuwarden.
Als pijpenmerk is het wapen van Leeuwarden niet gebruikt, maar wel op verschillende pijpen als reliëfversiering vaak in combinatie met het wapen van de stad Groningen.
WAPEN VAN GRONINGEN
In Ter Apel op de voormalig sluiswachterwonding Munnekemoer Oost 4 bevindt zich een gevelsteen met het wapen van Groningen.
Het wapen van Groningen is als net hierboven als reliëfversiering gebruikt op verschillende pijpen in combinatie met het Wapen van Leeuwarden. Ook is het wapen Groningen (Dubbelkoppige Adelaar) bekend als pijpenmerk en is bij onderstaande pijpenmakers in Gouda in gebruik geweest:
1658 - 1699 Claes Jansz. Bal
1699 - 1729 Cornelis Claesz. Bal
1729 - 1734 Jan Balbian
1734 - 1741 Arij Balbian
1741 - 1745 Jan Paulusz. Brenkman
1745 - 1753 Leendert van Wijk
1753 - 1770 Martinus de Lange
1770 - 1804 Hendrik Kalf
1808 - 1812 Klaas Hoogenboom
LEEUWENKOP MET RING IN BEK
In mijn eigen woonplaatst Delft bevindt zicht op de noordzijde van de Oude Delft een groot pand uit 1614 met meerdere gevelstenden waarop een Leeuwenkop met ring in bek staat afgebeeld.
In Gouda is het pijpenmerk Leeuwenkop met ring in bek een korte tijd in gebruik geweest door de volgende pijpenmakers:
1723-1731 Klaas van Stralen
1731-1771 Huijbert Verzijl