Top

Duit afdrukken op Grospenningen

door Aad Kleijweg

In de stad Gouda en omgeving zijn in het verleden veel Grospenningen gevonden. Niet zo verwonderlijk want Gouda was de belangrijkste stad in Nederland voor de productie van kleipijpen. Grospenningen waren een intern betaalmiddel binnen de pijpenmakerij, zo kon de baas  weten hoeveel werkzaamheden hun personeel hadden verricht, zodat ze konden berekenen hoeveel loon ze konden uitkeren aan het eind van de week. Grospenningen zijn vanaf de 17e eeuw tot in het begin van de 20e eeuw in gebruik geweest. De meest eenvoudige waren met de handen plat geknepen kleischijfjes waarop de vingerafdrukken nog te zien zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is een 17e eeuws exemplaar dat hieronder staat afgebeeld die gevonden is in de Peperstraat in Gouda.

 

 

Voor verdere uitleg over grospenningen verwijs ik naar door mij eerder geschreven publicaties.

In de 18e eeuw zien we dat pijpenmakers grospenningen maken die het uiterlijk hebben van echte muntjes. Men gebruikte hiervoor eenvoudig duiten, een munt die rijkelijk aanwezig was in die tijd. Deze grospenningen werden eenvoudig gemaakt door een klein bolletje klei samen te persen tussen twee duiten en sneed men de klei weg die er tussenuit kwam. De afdrukken zijn  dan ook in spiegelbeeld zichtbaar op de grospenningen. Door de grospenning horizontaal te kantelen of spiegelen wordt de afbeelding zichtbaar zoals op een duit is weergegeven. Hieronder plaatsen we een overzicht van een aantal gevonden grospenningen met beschrijving en de grospenning horizontaal gekanteld naast een soortgelijke munt die er op afgedrukt staat. Het wordt algemeen aangenomen dat grospenningen zijn gebruikt binnen de pijpenmakerij als betaalmiddel, maar het is ook niet ondenkbeeldig dat deze zijn gebruikt als muntjes bij bordspelen.

 

  

Grospenning met afdruk duit: VOC 1730 met midden boven vijfbladige bloem

Grospenning keerzijde afdruk: 6 Pfennig munt uit Paderborn deelstaat Noordrijn-Westfalen 1676
Datering: Eerste helft 18e eeuw
Collectie: spijkertegels.nl

Vindplaats: Gouda omgeving 

Publicatie: Een grospenning met een Duitse kant

   

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit VOC 1730 met midden boven vijfbladige bloem

Keerzijde Duit: Gekroond wapen van Holland met klimmende leeuw


 

Grospenning met afdruk duit: STAD UTRECHT 1788

Grospenning keerzijde afdruk: -
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: spijkertegels.nl

Vindplaats: Gouda omgeving 

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: STAD UTRECHT 1788

Keerzijde Duit: Wapen van Utrecht vastgehouden door staande leeuwen


 

 

Grospenning met afdruk duit: Wapen van de Provincie Groningen

Grospenning keerzijde afdruk: - 
Datering: Midden 18e eeuw

Collectie: Goudsekleipijpen

Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: Wapen van Groningen

Keerzijde Duit: GRON. EN OMMEL + jaartal (Groningen en Ommelanden)


 

 

Grospenning met afdruk duit: Wapen van de Provincie Gelderland

Grospenning keerzijde afdruk: -

Datering: Midden 18e eeuw

Collectie: Goudsekleipijpen

Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: Wapen van Gelderland + tekst IN DEO - SP . NOS ( Onze hoop in de Heer )

Keerzijde Duit: D GELRIAE + datering

  

 

Grospenning met afdruk duit: D GELRAEA 1760 Provincie Gelderland
Grospenning keerzijde afdruk: -
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: Goudsekleipijpen
Vindplaats: Gouda poldergebied

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: D GELRAE 1760

Keerzijde Duit: Wapen van Gelderland gekroond (twee staan leeuwen) + tekst: IN DEO EST SPES NOSTRA ( In god ligt onze hoop )

 

 

 

 

Grospenning met afdruk duit: Wapen van Overijssel+tekst VIGILATE ET ORATE
Grospenning keerzijde afdruk: -
Datering: Midden 18e eeuw

Collectie: Goudsekleipijpen
Vindplaats: Gouda poldergebied

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: Wapen van Gelderland + tekst VIGILATE ET ORATE ( Waakt en bidt )

Keerzijde Duit: OVER YSSEL + datering

  

 

Grospenning met afdruk duit: ZEELANDIA 17..
Grospenning keerzijde afdruk: Wapen van Utrecht munt ( zie volgende )
Datering: Tweede helft 18e eeuw
Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda Peperstraat droog gelegde gracht

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: ZEE LAN DIA 1754

Keerzijde Duit: Wapen van Zeeland + tekst: LUCTOR ET EMENTOR ( Ik worstel en ga ten onder )

 


 

Grospenning met afdruk zilveren duit: Wapen van Utrecht
Grospenning keerzijde afdruk: ZEELANDIA 17.. ( zie vorige)
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda Peperstraat droog gelegde gracht

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt
Halve zilveren VOC Duit : Wapen van Utrecht

Keerzijde VOC Duit: VOC 1769

 

  

 

Grospenning met afdruk duit: HOLLANDIA 17..
Grospenning keerzijde afdruk: Niet leesbaar
Datering: Tweede helft 18e eeuw
Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt
Duit : HOLLANDIA 1780

Keerzijde Duit: Leeuw in de Hollandse tuin

 


 

Grospenning met afdruk duit: Wapen van Zeeland LUCTOR ET EMERGO ( Ik worstel en kom boven )
Grospenning keerzijde afdruk: D GELGIAE 1794 ( zie volgende )
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt
Duit : Wapen van Zeeland LUCTOR ET EMERGO (Ik worstel en kom boven)

Keerzijde Duit: ZEELANDIA + datering

 

 

 

 

Grospenning met afdruk duit: D GELRIAE 1794 
Grospenning keerzijde afdruk: Wapen van Zeeland LUCTOR ET EMERGO ( Ik worstel en kom boven ) ( zie vorige )
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt
Duit : D GELRIAE 1794

Keerzijde Duit: Wapen van Gelderland + tekst IN DEO - SP . NOS ( Onze hoop in de Heer ) 

 

 

 

Grospenning met afdruk duit: Wapen van Utrecht
Grospenning keerzijde afdruk: Wapen van Utrecht ( zie volgende )
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

 

Duit: Wapen van Utrecht

 

Keerzijde Duit: STAD UTRECHT 1763

 

 

Grospenning met afdruk duit:  Wapen van Utrecht
Grospenning keerzijde afdruk: Wapen van Utrecht ( zie vorige )
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: Auteur
Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: Wapen van Utrecht

Keerzijde Duit: STAD UTRECHT 1763

 

 

 

Grospenning met afdruk duit: Vermoedelijk het wapen van Groningen

Grospenning keerzijde afdruk: WEST FRISIA 1702 ( zie volgende )
Datering: Eerste helft 18e eeuw

Collectie: claypipes.nl

Vindplaats: Gouda Kattensingel

 

 

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: Wapen van Groningen

Keerzijde Duit: GRON EN OMMEL + datering

 

 

 

 

Grospenning met afdruk duit: WEST FRISIA 1702

Grospenning keerzijde afdruk: Wapen van Groningen ( zie vorige )
Datering: Eerste helft 18e eeuw

Collectie: claypipes.nl

Vindplaats: Gouda Kattensingel

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Duit: WEST FRISIA 1702

Keerzijde Duit: Wapen van West Friesland ( twee liggende leeuwen )

 

 

 

Grospenning met afdruk duit: STAD UTRECHT 1761

Grospenning keerzijde afdruk: Wapen van Utrecht ( zie volgende )
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: claypipes.nl

Vindplaats: Gouda Koningshof stort Jan Pietersz. Versluijs ( Lam onder de boom )

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Zilveren Duit: STAD UTRECHT 1761

Keerzijde Duit: Wapen van Utrecht

 

 

Grospenning met afdruk duit: Wapen van Utrecht

Grospenning keerzijde afdruk: STAD UTRECHT 1761 ( zie vorige )
Datering: Tweede helft 18e eeuw

Collectie: claypipes.nl

Vindplaats: Gouda Koningshof stort Jan Pietersz. Versluijs ( Lam onder de boom )

 

 

Grospenning gespiegeld + Afbeelding munt

Zilveren Duit: Wapen van Utrecht

Keerzijde Duit: STAD UTRECHT 1761

Duiten werden vooral gebruikt in de 17e en 18e eeuw en zijn afgeschaft in 1816 bij de decimalisatie van het Nederlands geldsysteem. De Indische VOC duiten zijn nog iets langer in gebruik geweest en werden in 1854 afgeschaft. Omdat het dan geen algemeen gangbare munt meer is zien wij ook de afdrukken op grospenningen verdwijnen. Grospenningen uit de 19e eeuw met duitafdrukken zijn er voor zover ik weet niet veel van gevonden. Er kwam een ander soort grospennigen in de 19e eeuw met andere vormen zoals vierkant, driehoek of fantasiemodel waarin een getal was gegrafeerd en later gestempeld zoals we zien op de afbeelding hieronder.


Grospenningen uit de 19e eeuw

 

Grospenningen met een afdruk van munten komen nog wel voor, maar in mindere mate. Een mooi voorbeeld hiervan is een kopere cent uit 1822

Grospenning met afdruk cent: Gekroonde W 1822

Grospenning keerzijde afdruk: Wapenschild met de Hollandse leeuw 1 C
Datering: Eerste helft 19e eeuw

Collectie: Goudsekleipijpen

Vindplaats: Gouda omgeving

 

 

Grospenning met afdruk gespiegeld: Gekroonde W 1822

Grospenning keerzijde afdruk: Wapenschild met de Hollandse leeuw 1 C
Datering: Eerste helft 18e eeuw

Collectie: Goudsekleipijpen

Vindplaats: Gouda omgeving

 

Met dank aan Freek van Goudsekleipijpen.nl voor het beschikbaar stellen van afbeeldingen 

Met dank aan Ewout van claypipes.nl voor het beschikbaar stellen van afbeeldingen

Met dank aan Bas van kleipijpen.nl voor het beschikbaar stellen van een afbeelding

Copyright Aad Kleijweg